|
W licznych publikacjach na tematy historyczne i polityczne spotykamy się często z wyrażeniem "cywilizacja europejska". Stosuje się też czasem takie jego synonimy jak "cywilizacja zachodnia" bądź "atlantycka" (aby, co słuszne, objąć nim Amerykę). Te określenia geograficzne nie są jednak zbyt precyzyjne, bowiem bliższe przyjrzenie się dziejom naszego kontynentu ujawnia ścieranie się co najmniej dwóch cywilizacji na całym jego terytorium.
Aby zrozumieć ten problem, należy rozróżnić przede wszystkim dwa, często mylone konflikty między "Wschodem" a "Zachodem": bardziej zewnętrzny i bardziej wewnętrzny. Ten zewnętrzny to walka, przeważnie zbrojna, na śmierć i życie, chrześcijańskiej Europy z potęgami spoza naszego kręgu cywilizacyjnego: arabską i turecką (islamską) oraz turańską Ta ostatnia, wywodząca się z azjatyckich stepów, a przeniesiona przez Tatarów, została przejęta przez Moskwę. Konflikt wewnętrzny to walka cywilizacji łacińskiej z bizantyńską, w której orężem jest głównie prawo. Do tych dwóch konfliktów dołącza się jeszcze trzeci -wynikający z wpływu cywilizacji żydowskiej rozlewającej się wraz ze swymi przedstawicielami po wszystkich dotychczas wymienionych.
Zasadniczym jednak motywem w dziejach ustroju Europy jest dychotomia Rzym - Bizancjum w rozumieniu cywilizacyjnym. Sięga ona bowiem znacznie głębiej niż się potocznie wydaje i można sprowadzić do niej niemal wszystkie problemy ustrojowe nowszych czasów.
GENEZA
|
|
|
Zasadniczym jednak motywem w dziejach ustroju Europy jest dychotomia Rzym - Bizancjum w rozumieniu cywilizacyjnym. |
|
|
Cywilizacja łacińska wywodzi się bezpośrednio z trzech źródeł: Religii Objawionej -powierzonego Żydom monoteizmu i przynoszącego zwycięstwo nad zniewoleniem i ciemnością chrześcijaństwa; greckiej filozofii klasycznej, logiki, poszukiwania prawdy dla niej samej; rzymskiego prawa, z jego podziałem na prawo publiczne i prywatne oraz nienaruszalnymi zasadami. Kształtowała się ona przez pierwsze trzy stulecia po Chrystusie, najpierw przez recepcję kultury Hellady przez Rzymian, a następnie przez przyjęcie chrześcijaństwa. Dzięki prymatowi św. Piotra Rzym utrzymał stołeczność cywilizacyjną mimo swego historycznego upadku i stał się punktem odniesienia w późniejszych wiekach.
Cywilizacja bizantyńska swój rodowód bierze z najstarszych państw biurokratycznych: Egiptu z jego etatyzmem i fiskalizmem, Persji z religią manichejską i wymuszonym uniwersalizmem oraz będącego symbolem państwa - Lewiatana Babilonu. Korzenie te złączyły się częściowo w Syrii, kraju na wskroś przejściowym, a zespolone zostały przez Macedonię. Aleksander Macedoński podbijając kraje Bliskiego Wschodu, przeszczepił ich cywilizację do Europy. Przeniesione do Konstantynopola "ubóstwione cesarstwo" stapia się ostatecznie z tą glebą, tworząc Bizancjum. Nie zapobiegło temu nawet pod każdym względem prężniejsze niż na Zachodzie chrześcijaństwo, gdyż samo dało się podporządkować temu państwowemu systemowi.
ZASADY
Podstawową cechą różnicującą omawiane cywilizacje jako formy organizacji życia zbiorowego jest stosunek państwa do społeczeństwa. W bizantynizmie zauważamy wyraźną przewagę państwa, które ingeruje w różne dziedziny życia mieszkańców. Aparat państwowy cechuje biurokracja, regulowane jest życie gospodarcze i społeczne. Powszechne w tej sytuacji łapówki stają się z czasem "taksami urzędowymi". Panuje statolatria, czyli realizowana jest zasada mówiąca, że w życiu publicznym etyka nie obowiązuje. Gwałcone jest prawo prywatne - rodzinne, majątkowe i spadkowe.
W cywilizacji łacińskiej prawo to jest wyraźnie wyodrębnione od państwowego i nienaruszalne. Aparat państwowy utrzymuje się w minimalnych granicach, a władza sięga tylko tam, gdzie wymaga tego dobro wspólne (obronność, wymiar sprawiedliwości itp.). Jednakowa etyka (katolicka) obowiązuje wszystkich i we wszelkich relacjach.
Generalnie różne są źródła prawa stanowionego. W cywilizacji bizantyńskiej źródłem tym jest woła władcy - to, co zalęgnie się w jednej głowie cesarza lub w kilkuset głowach demokratycznie wybranych przedstawicieli ludu.
W cywilizacji łacińskiej źródłem prawa stanowionego jest prawo naturalne. Rządzący przekłada je tylko na język konkretów. Wynika to de facto z kolejnej zasady różniącej te cywilizacje: stosunku władzy duchownej i świeckiej.
W cywilizacji łacińskiej władze te są autonomiczne, gdyż, choć obie pochodzą od Boga, mają odrębne zadania. Ponieważ jednak uznaje się wyższość wartości duchowych nad materialnymi (za wiarę, honor czy prawdę oddaje się nawet życie), władza świecka zależna jest od duchownej w porządku łaski, a legitymizowana jest przez koronację i podległość prawom moralnym.
W cywilizacji bizantyńskiej mamy do czynienia z ubóstwieniem państwa: władzy, władcy (ale nie jako osoby!), ludu... Sprawy duchowe podległe są więc władzy świeckiej. Wypacza się w tym celu rolę kościoła, a nawet wiarę w coraz większym stopniu - schizma wschodnia, herezje protestanckie, "kult człowieka" to tego efekty. Zanika troska o dobro jednostki i perspektywa wieczna, a dominuje doczesny interes "państwa" czy "ludu".
Różni te cywilizacje również poczucie narodowe - związane ze świadomością historyczną i więzami naturalnymi w cywilizacji łacińskiej, natomiast w bizantyńskiej ze świadomością państwową, często o charakterze kosmopolitycznym. W tej drugiej jedność rozumiana jest i wprowadzana jako jednostajność, ujednolicenie, zaś w łacińskiej jako zjednoczenie w różnorodności.
W sztuce daje się zauważyć wyższość formy nad treścią w bizantynizmie, objawianą dwojako: przez dokładne przepisy - jak w malarstwie Bizancjum, bądź przez nacisk na poszukiwanie nowych form - jak w sztuce nowoczesnej. W cywilizacji łacińskiej chodzi bardziej o przekazanie konkretnej treści w piękny sposób.
DZIEJE
Właściwe dzieje starcia cywilizacyjnego wewnątrz Europy rozpoczynają się wraz z jej ukształtowaniem, zakończonym w roku 800 koronacją bł. Karola Wielkiego na cesarza przez papieża św. Leona III. Nasz świat przechodził wówczas do ofensywy w walce z wrogami wewnętrznymi na polu chrystianizacj i wskrzeszania oświaty. Upadek tego cesarstwa spowodował pierwszy kryzys cywilizacji łacińskiej w wieku X. Papiestwo popadło w zależność od władz świeckich i przeżywało swój największy w dziejach upadek.
Na tej glebie wyrosło drugie cesarstwo. W roku 972 Otton II poślubił cesarzównę bizantyjską Teofanię. Wraz z nią na dwór niemiecki przybyli jej urzędnicy, prawnicy i dworzanie, którzy stworzyli gniazdo bizantynizmu w Europie oddziałujące na nią przez następne tysiąc lat.
Cesarstwo niemieckie poczęło prowadzić z papiestwem słynną walkę o inwestyturę, tj. prawo mianowania biskupów. Dzięki benedyktynom z opactwa w Cluny cywilizacja łacińska odradza się. Mieszkańcy Europy uznali wyższość ducha i cesarz Henryk IV musiał upokorzyć się w 1077 r. przed papieżem św. Grzegorzem VII pod Kanossą Tymczasem w 1054 r. kończy się fikcja jedności chrześcijaństwa. Cesarz bizantyjski uzyskuje pełną władzę nad lokalnym kościołem.
Dojrzałe średniowiecze z kulturą rycerską, sztuką gotycką, uniwersalizmem, a później filozofią św. Tomasza z Akwinu przynosi pierwszy szczyt w dziejach cywilizacji łacińskiej.
Z Niemiec wychodzą jednak dalsze ataki bizantynizmu. Najpierw Krzyżacy tworzą"państwo zakonne" (cóż za twór!), bardzo etatystyczne i fiskalne. Klęskę zadaje mu państwo najbardziej wówczas łacińskie - Polska. Później przychodzi rok 1517 i reformacja z sekularyzacją, supremacją władzy świeckiej, zasadą cuius regio - eius religio (czyja władza tego religia). Rozdwojenie cywilizacyjne Niemiec zostaje utrwalone.
Wreszcie kraj ten wydaje prawdziwy majstersztyk bizantynizmu - Prusy z potężną biurokracją, przymusowym poborem do wojska, ciągłą ekspansją militarną, kulturkampfem, glajszachtowaniem, filozofią Kanta i Hegla.
Rewolucja we Francji w 1789 r. wprowadza na arenę dziejów nowy typ państwa biurokratycznego z nową, państwową religią. Gdy "lud" staje się suwerenem, radosna twórczość ustawodawcza osiąga szczyty. Udaje się zbudować civitas mundi, czyli pierwsze w Europie piekło na ziemi. Wydaje ono z siebie nowe cesarstwo, które szybko upada w 1815 r.
Rok ten rozpoczyna stuletni, drugi okres dominacji cywilizacji łacińskiej w Europie i zarazem w Ameryce. Wiek XIX stoi jednak pod znakiem ciągłych prób jej obalenia. W 1882 r. w stolicy bizantynizmu rodzi się współczesny socjalizm- Bismarck wprowadza przymusowe ubezpieczenia. Tenże socjalizm zwycięży w wieku XX, określonym przez papieża Leona XIII w 1884 r. pod wpływem objawienia jako "wiek szatana".
23 XII 1913 r. Kongres Stanów Zjednoczonych, 3500 lat po namiestniku Egiptu Józefie, wprowadza podatek dochodowy.
|
